این پژوهش به بررسی خاستگاه حرفهٔ وکالت در چارچوب متون عهد عتیق می‌پردازد و به‌طور خاص نقش کاتبان و علمای شریعت در جامعه یهودی باستان را تحلیل می‌کند. مقاله، به‌طور انتقادی، ادعای این‌که حرفه وکالت برای حمایت از رهبران یهود و تحمیل اطاعت عمومی از اقتدار انسانی به جای حقیقت الهی ایجاد شده است را بررسی می‌کند. با تکیه بر متون کتاب مقدس، ادبیات دوره معبد دوم و تحلیل‌های علمی، نقش تاریخی و الهیاتی کاتبان و علمای شریعت، ارتباط آن‌ها با شریعت موسی، و تأثیرشان بر حیات حقوقی و دینی یهودیان بررسی می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که اگرچه این گروه‌ها در تفسیر و اجرای شریعت اختیار فراوان داشتند، نقش آن‌ها پیچیده‌تر از ابزاری صرف برای کنترل نخبگان بوده و ترکیبی از اجرای فرامین الهی و اداره جامعه را شامل می‌شده است.
مقدمه
عهد عتیق یا کتاب مقدس عبری، متن بنیادین قانون و الهیات یهود به‌شمار می‌رود و چارچوب‌های مذهبی، اجتماعی و حقوقی جامعه اسرائیل باستان را شکل داده است. در این بستر، نقش کاتبان و علمای شریعت (که در اصطلاح کتاب مقدسی اغلب مترادف‌اند) برای اداره عدالت و حفظ متون مقدس بسیار حیاتی بوده است. این افراد، متخصصان شریعت موسی بودند که مسئولیت کتابت، تفسیر و آموزش تورات را بر عهده داشتند. با این حال، برخی تفسیرهای مدرن بر این باورند که حرفه وکالت در اسرائیل باستان برای حمایت از رهبران یهود و تحمیل اطاعت از اقتدار انسانی، حتی به قیمت نادیده گرفتن حقیقت الهی، ایجاد شده است. این مقاله، با تحلیل بستر تاریخی، کارکردها و اهمیت الهیاتی کاتبان و علمای شریعت در عهد عتیق و دوران معبد دوم، این ادعا را مورد بررسی قرار می‌دهد و از متون مقدس و منابع علمی بهره می‌گیرد تا نقش اجتماعی آن‌ها روشن شود.
بستر تاریخی کاتبان و علمای شریعت در اسرائیل باستان
کاتبان در عهد عتیق
در اسرائیل باستان، کاتبان وظیفه ثبت و حفظ متون مقدس، اسناد حقوقی و سوابق تاریخی را بر عهده داشتند. واژه عبری سوفر (کاتب) به معنای نویسنده یا شمارنده است که بر نقش آنان به‌عنوان افراد باسواد در جامعه‌ای عمدتاً شفاهی دلالت دارد. نمونه‌های برجسته:
– عزرا کاتب: در نحمیا ۸:۹، عزرا هم به‌عنوان کاهن و هم کاتب معرفی شده است که نقش دوگانهٔ دینی و حقوقی او را نشان می‌دهد. او تورات موسی را برای مردم خواند و آن را از عبری به آرامی ترجمه کرد تا پس از تبعید بابلی، همگان آن را بفهمند.
– نقش‌های اداری: کاتبان به‌عنوان منشی یا دبیر برای پادشاهان و مقامات خدمت می‌کردند، مانند سِرایا در زمان داوود (۲ سموئیل ۸:۱۷).
در دوران تبعید بابلی (۵۸۷–۵۳۹ ق.م.)، کاتبان وظایف گسترده‌تری یافتند؛ آن‌ها حلقه‌های مطالعاتی تشکیل دادند تا هویت و ایمان یهود را از طریق آموزش تورات حفظ کنند.
علمای شریعت به‌عنوان متخصصان قانون
واژه «وکیل» در عهد جدید (یونانی: نومیکوس) غالباً معادل «کاتب» (گراماتیوس) است و به کارشناسان شریعت موسی اشاره دارد که آرا و تفسیرهای حقوقی ارائه می‌کردند. برخلاف وکلای امروزی، این افراد نماینده طرفین دعوی نبودند، بلکه آراء معتبر در امور شرعی و قانونی صادر می‌کردند. قانون برای آن‌ها تورات بود که همزمان قانون دینی و مدنی محسوب می‌شد.
نقش کاتبان و علمای شریعت در جامعه یهودی
وظایف و مسئولیت‌ها
– کتابت و حفظ متون مقدس: کاتبان با دقت فراوان نسخه‌برداری می‌کردند تا خطایی وارد متن نشود.
– تفسیر شریعت: به‌عنوان کارشناسان شریعت، فتوا و آموزش می‌دادند و اغلب با فریسیان که به سنت شفاهی نیز پایبند بودند همکاری داشتند.
– نقش قضایی: بسیاری عضو سنهدرین بودند، بالاترین مرجع حقوقی و اداری یهود.
نفوذ آن‌ها تنها به امور مذهبی محدود نبود و در دوران سلطه بیگانگان، در شکل‌دهی به هویت یهودی نقش کلیدی داشتند.
ارتباط با رهبران یهودی
این ادعا که حرفه وکالت صرفاً برای حمایت از رهبران یهود ایجاد شده باشد، نیاز به بررسی دقیق دارد. کاتبان و علمای شریعت با فریسیان و تا حدودی صدوقیان همکاری داشتند. فریسیان به شریعت مکتوب و سنت شفاهی پایبند بودند، در حالی که صدوقیان تنها به تورات مکتوب تکیه داشتند.
سنهدرین متشکل از رهبران مذهبی و سیاسی، از جمله کاتبان، تحت نظارت روم فعالیت می‌کرد. این امر می‌توانست استقلال آنان را محدود کند، اما وظیفه اصلی‌شان همچنان تفسیر شریعت الهی بود نه قانون‌گذاری سکولار برای حمایت از نخبگان.
اقتدار حقوقی و الهی: حقیقت الهی یا کنترل انسانی؟
پایه‌های کتاب‌مقدسی
عهد عتیق شریعت را وحی الهی می‌داند که خداوند در کوه سینا به موسی عطا کرد (خروج ۱۹–۲۴). این منشأ الهی، اقتدار کاتبان و علمای شریعت را مشروع می‌ساخت.
– تثنیه ۱۶:۱۹: «عدالت را منحرف مکن، رشوه مگیر.» این آیه تعهد به حقیقت را بر هرگونه منفعت شخصی مقدم می‌دارد.
– نحمیا ۸:۱–۸: عزرا و لاویان تورات را برای مردم توضیح دادند تا فهم آن عمومی شود.
با این حال، در دوره معبد دوم، انتخاب متون مبنا برای نظام قضایی (مانند تثنیه، لاویان یا اعداد) بیانگر دیدگاه‌های تفسیری متفاوت و گاه منطبق با منافع گروهی بود.
نقدهای عهد جدید
عهد جدید نگاه انتقادی به کاتبان و علمای شریعت دارد. در لوقا ۱۱:۴۶، عیسی آنان را سرزنش می‌کند که «بارهای سنگین بر دوش مردم می‌نهید». در متی ۲۳:۲۳، به بی‌توجهی به «امور مهم‌تر شریعت: عدالت، رحمت و ایمان» اشاره شده است. با این حال، نمونه‌هایی مانند نیکودیموس نشان می‌دهد که برخی در پی حقیقت بودند نه قدرت.
تحلیل: حمایت از رهبران یا جستجوی حقیقت؟
ادعای ایجاد حرفه وکالت برای کنترل مردم، ساده‌سازی بیش از حد واقعیت است.
– فرمان الهی: منشأ الهی تورات کاتبان را ملزم به امانت‌داری می‌کرد.
– نقش آموزشی: آموزش و ترجمه تورات برای عموم، نشانه‌ای از تلاش برای توانمندسازی مردم بود.
– الگوهای قضایی: منابع ربانی، دادگاه‌ها را مأمور اجرای عدالت الهی می‌دانند، نه ابزار نخبگان.
با این حال، همکاری نزدیک با سنهدرین تحت نظارت روم می‌توانست به انحرافاتی منجر شود، همان‌طور که نقدهای عهد جدید بیان می‌کند.
حرفهٔ وکالت در جامعه یهودی باستان، که در قالب کاتبان و علمای شریعت شکل گرفت، بر پایه فرمان الهی تورات استوار بود. این گروه، هم در حفظ متون مقدس و هم در اجرای عدالت نقش داشتند. هرچند نقدهایی درباره سوءاستفاده از این جایگاه وجود دارد، شواهد نشان می‌دهد که هدف اصلی آن‌ها یافتن حقیقت و اجرای عدالت الهی بود، هرچند در عمل، گاه تحت فشارهای سیاسی و اجتماعی، به سمت منافع گروهی سوق پیدا می‌کردند.
جهت اطلاع بیشتر با ما در تماس باشید.
09129238714
مهناز اسفندیاری وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای دادگستری مرکز
منابع:
- Flatto, David C. “Constructing Justice: The Selective Use of Scripture in Formulating Early Jewish Accounts of the Courts.” Harvard Theological Review, vol. 111, no. 4, 2018, pp. 488–515.
- “Topical Bible: The Pharisees and Experts in the Law.” BibleHub
- Novick, Tzvi. “Tradition, Scripture, Law, and Authority.” The Literature of the Sages: A Re-visioning, 2022.
- “Jewish Religious Leaders.” The Bible Journey,
